LIBER I TITVLVS II: DE IVRE NATVRALI, GENTIVM ET CIVILI

Dē iūre nātūrālī, gentium et cīvīlī

• Dē iūre nātūrālī

Iūs nātūrāle est quod nātūra omnia animālia docuit. Nam iūs istud nōn hūmānī generis proprium est, sed omnium animālium, quae in caelō, quae in terrā, quae in marī nāscuntur. Hinc dēscendit maris atque fēminae coniugātiō, quam nōs mātrimōnium appellāmus, hinc līberōrum prōcreātiō et ēducātiō: vidēmus etenim cētera quoque animālia istīus iūris *perītiā cēnsērī.

• Distīnctiō iūrīs gentium et cīuīlis, ā dēfīnītiōne et etymologiā.

Iūs autem cīuīle ā iūre gentium distinguitur, quod omnēs populī quī lēgibus et mōribus reguntur partim suō propriō, partim commūnī omnium hominum iūre ūtuntur: Nam quod quisque populus ipse sibī iūs cōnstituit, id ipsīus proprium cīvitātis est vocāturque iūs cīvīle, quasi iūs proprium ipsīus cīvitātis: quod vērō nātūrālis ratiō inter omnēs hominēs cōnstituit, id apud omnēs populōs peraequē custōdītur vocāturque iūs gentium, quasi quō iūre omnēs gentēs ūtuntur. Et populus itaque Rōmānus partim suō propriō, partim commūnī omnium hominum iūre ūtitur. Quae singula quālia sunt, suīs locīs prōpōnēmus.

• Ab appellātiōne et effectibus

Sed iūs quidem cīvīle ex unāquāque cīvitāte appellātur, velutī Athēniēnsium: nam sī quis velit Solōnis vel Dracōnis lēgēs appellāre iūs cīvīle Athēniēnsium, nōn errāverit. Sīc enim et iūs quō populus Rōmānus ūtitur iūs cīvīle Rōmānōrum appellāmus, vel iūs Quirītium, quō Quirītēs ūtuntur; Rōmānī enim ā Quirīnō Quirītēs appellantur. Sed quotiēns nōn addimus, cūius sit cīvitātis, nostrum iūs sīgnificāmus: sīcutī cum poētam dīcimus nec addimus nōmen, subaudītur apud Graecōs ēgregius Homērus, apud nōs Vergilius.

Iūs autem gentium omnī hūmānō generī commūne est. Nam, ūsū exigente et hūmānīs necessitātibus, gentēs hūmānae quaedam sibī cōnstituērunt: bella etenim orta sunt et captīvitātēs secūtae et servitūtēs, quae sunt iūrī nātūrālī contrāriae (iūre enim nātūrālī ab initiō omnēs hominēs līberī nāscēbantur); ex hōc iūre gentium et omnēs paene contractūs intrōductī sunt, ut ēmptiō, venditiō, locātiō, conductiō, societās, dēpositum, mūtuum, et aliī innumerābilēs.